Laat ik beginnen met een gevleugelde uitspraak van mijn goede vriend en tevens een van onze facilitators Stu Packer. Hij onderstreept het belang van verhalen altijd door simpel aan te geven dat het verleden een verhaal is. En ook de toekomst is een verhaal. Om te vervolgen: ‘Het enige moment dat geen verhaal is, is het nu. En het moment waar ik zojuist aan refereerde is nu alweer een verhaal.’

Dit maakt duidelijk dat onze beleving voor het grootste deel uit verhalen bestaat. Ze geven structuur en betekenis, of zoals Christien Brinkgreve in haar prachtige boek Vertel, over de kracht van verhalen (2014) schrijft: ‘Mensen maken verhalen, en verhalen maken mensen: ze bepalen het weefsel van onze levens en onze identiteit.’

In dat opzicht is corona ook een verhaal en wel eentje dat ons enorm bezighoudt en echt het probleem van velen is geworden. Maar feitelijk is het niet altijd ons directe verhaal. Slechts een bepaald percentage van de bevolking is daadwerkelijk getroffen door het virus en een nog kleiner percentage is ook echt in het ziekenhuis beland. Ik ken bijvoorbeeld geen mensen met corona in mijn directe omgeving. Maar dat betekent niet dat ik niet met de ziekteverschijnselen van corona bezig ben. Ook ik denk als ik in de buurt van iemand sta: ‘O jee, corona!’. Een dierbare vriendin vertelde me dat ze het toch een fijn idee vindt om handschoenen te dragen bij het boodschappen doen. En gelijk heeft ze. Kortom, het verhaal over corona boezemt ons angst in, zoals dat met vele verhalen gaat. En zo wordt het virus langzaam onze (soms enige) werkelijkheid.

Hetzelfde geldt voor de economische gevolgen. Horecaondernemers voelen het onmiddellijk in hun portemonnee, net als kappers en sommige andere beroepsgroepen. Maar laten we eerlijk zijn, veel mensen merken er nog niets van. Sterker nog, we kunnen meer sparen omdat we het niet kunnen uitgeven aan lekker buiten de deur eten of een borreltje hier en daar. Toch rolt het verhaal van de economische depressie als een achtbaan over ons heen en beïnvloedt ons allemaal. En nogmaals: voor velen is het niet meer dan een verhaal en geen werkelijkheid.

Eerder schreef ik dat het belangrijk is om ook andere verhalen te blijven delen. Daar blijf ik bij. Nu wil ik echter ook stilstaan bij hoe we het verhaal van corona een plek kunnen geven. Om het er wel te laten zijn maar om te voorkomen dat het ons hele leven in zijn greep houdt en daardoor meetrekt in een negatieve spiraal.

Nog niet zo lang geleden gebruikten we juist verhalen om daarvoor te zorgen. Ik refereer dan aan de religieuze verhalen, die overigens nog steeds voor een deel van de mensheid een leidraad zijn. In vroeger tijden zou corona waarschijnlijk ’afgedaan’ zijn als een straf van God voor het goddeloze leven dat een deel van ons zou leiden. Misschien omdat we te individualistisch geworden zijn, te veel op sociale media zitten of omdat we richting een losbandige en immorele maatschappij aan het afdrijven zijn. En er zijn kerken, met name die streng in de leer zijn, waar dit nog steeds gepredikt wordt. Zo las ik in de krant. En hoewel veel lezers zich hier waarschijnlijk niet meer echt een voorstelling van kunnen maken, begrijpt iedereen dat zo’n religieus verhaal wel houvast biedt. Het zet iets ongrijpbaars als een rondwarend virus in perspectief. Daardoor kunnen we er betekenis aan geven. Bovendien kunnen we er iets tegen doen, namelijk bidden voor betere tijden.

Zonder te pleiten voor een terugkeer naar een diepreligieuze maatschappij – al is het maar omdat dit een gepasseerd station lijkt – kunnen we hier wel wat van leren. Want wat gebeurt er als je in staat bent iets binnen een context te plaatsen? Je externaliseert het als het ware. Je legt het buiten jezelf, zonder dat je de banden er volledig mee verbreekt. Omdat je er betekenis aan kun geven maak je het als het ware tot een beheersbaar verhaal.

Ik verzin dit niet allemaal zelf. Met een schuin oog kijk ik naar de principes van narratieve therapie, zoals die onder meer beschreven werden door Michael White. In zijn boek Narratieve therapie in de praktijk, verhalen die werken (2008), beschrijft hij op basis van aansprekende voorbeelden hoe hij met mensen met psychische problemen aan het werk gaat en ervoor zorgt dat zij deze problemen buiten zichzelf kunnen plaatsen. ‘Externaliserende gesprekken objectiveren het probleem en kunnen zo het tegengif vormen voor deze gedachten (…). Daardoor kunnen mensen ervaren dat ze een identiteit hebben die losstaat van het probleem. Het probleem wordt gewoon het probleem, niet meer de persoon.’  Op die manier kan het probleem veranderen in een vriend, met wie je op gezette tijden contact hebt, mooie momenten mee beleeft en soms helemaal mee overhoop ligt.’

Hier is nog veel meer over te zeggen, maar het uitgangspunt is in mijn ogen zeer nuttig. Wij moeten ervoor zorgen dat we corona niet langer internaliseren en beschouwen als het allesomvattende probleem. Integendeel, corona is een gewoon een verhaal naast alle andere verhalen die ons vormen. Voor onze eigen mentale gezondheid moeten we er dus voor zorgen dat al die andere verhalen ook weer een plek krijgen. Dat is de verantwoordelijkheid van de media, de regering maar vooral ook die van onszelf.

Kortom, begin met het beschouwen van corona als een lastige vriend. Geef de crisis bijvoorbeeld een naam (wat we tegenwoordig immers ook met stormen doen). Heb het over Dennis of Carola. Ik geef je op een briefje dat het verlichting brengt in deze gekke tijd.

Meer lezen? Koop Storytelling en de wereld, het nieuwe boek van Arjen Barel.